Danuta Mostwin

Największa żyjąca polska pisarka za Oceanem
Twórczyni nowego nurtu w literaturze amerykańskiej.
Otrzymała szereg nagród i wyróżnień literackich w tym:
 nagrodę Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie (Londyn),
 nagrodę im. Anny Godlewskiej (Szwajcaria),
 nagrodę im. Bolesława Prusa (Lublin),
 nagrodę "Wiadomości" (Londyn),
 nagrodę światowej Federacji SPK (Londyn),
 nagrodę Fundacji W. i N. Turzańskich (Kanada).
Została odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi RP.

Danuta Mostwin urodziła się 31 sierpnia 1921 roku w Lublinie, gdzie mieszkała do dziesiątego roku życia. Później jej rodzina przeniosła się do Warszawy. Tu skończyła szkołę średnią. Maturę zdała w maju 1939 roku.
Wybuch drugiej wojny światowej udaremnił jej normalne studia medyczne. Podjęła je na podziemnym, konspiracyjnym Uniwersytecie Warszawskim. W czasie okupacji niemieckiej cała jej rodzina była zaangażowana w ruch oporu. Mieszkanie, w którym żyła z matką (ojciec jej był w Londynie), służyło jako schronienie przybywającym z Anglii do kraju skoczkom spadochronowym ("cichociemnym" ). Jednym z nich był Stanisław Bask Mostwin, przyszły mąż Danuty Mostwin.

Była żołnierzem Armii Krajowej. Szkoliła grupy dziewcząt w udzielaniu pierwszej pomocy rannym w walce z Niemcami. Po wojnie musiała z Polski uchodzić, gdyż jej mężowi groziło aresztowanie przez NKWD. Tak więc, wraz z mężem i matką dotarła do Anglii. Kontynuowała studia medyczne w Edynburgu, w Paderewski Teaching Hospital School of Medicine. Uzyskała absolutorium w 1948 roku.

W 1951 roku wraz z mężem, synem i rodzicami wyemigrowała z Europy do Stanów Zjednoczonych. Podjęła pracę opiekuna społecznego (social worker) w Baltimore i odpowiednie studia w The National Catholic School of Social Service of The Catholic University of America w Waszyngtonie. Ukończyła je w 1959 roku.

Praca w charakterze opiekuna społecznego i studia z tym związane dały jej sposobność do bliskiego zaznajomienia się z emigrantami i warunkami ich życia. Stypendium przyznane jej przez National Institute of Mental Health pozwoliło jej na dwuletnie studia doktoranckie w dziale social work na Columbia University w Nowym Jorku. Pod kierunkiem Margaret Mead napisała rozprawę doktorską: The Transplanted Family. A Study of Social Adjustement of the Polish Immigrant Family to the United States after the Second World War.

W latach 19691980 była profesorem social work i zdrowia psychicznego w National Catholic School of Social Service w The Catholic University of America w Waszyngtonie. W 1980 roku otrzymała tytuł profesora zwyczajnego. Zorganizowała specjalizację zdrowia psychicznego rodziny w departamencie psychologii Loyola College w Baltimore i ośrodek kliniczny Family Mental Health Center, którym kierowała do przejścia na emeryturę w 1987 roku.

Z jej pracy naukowej powstały następujące książki: The Transplanted Family. A Study of Social Adjustement of the Polish Immigrant Family to the United States after the Second World War (New York 1980), American Families of East European Heritage (Washington 1980), Trzecia wartość. O formowaniu się nowej tożsamości polskiego emigranta w Ameryce (Lublin 1985, drugie wyd. posz. 1995), Emigranci polscy w USA ( Lublin 1991), Przestrzeń życiowa rodziny. Ekologiczny model terapii rodziny w stanie kryzysu (Warszawa 1992).
Równocześnie powstały jej utwory literackie. Głównym jej dziełem jest siedmiotomowa Saga Polska, cykl powieściowy, w którym autorka przedstawiła dzieje kilku pokoleń polskiej rodziny. Na ten cykl składają się powieści: Cień księdza Piotra, Szmaragdowa zjawa, Tajemnica zwyciężonych, Nie ma domu, Dom starej lady, Ameryko! Ameryko!, i Ja za wodą, ty za wodą.

Poza Sagą polską opublikowała kilka powieści: Odchodzą moi synowie, Olivia, Magda, zbiory opowiadań Ptaki, Asteroidy, Odkrywanie Ameryki i eseje Słyszę jak śpiewa Ameryka.

W dwóch pierwszych częściach Sagi autorka wyprowadza społeczny i ideowy rodowód głównych bohaterów. Dwie następne części to już ich dzieje uwikłane w wydarzenia drugiej wojny światowej i w powojenne polskie komplikacje. Następne traktują o ich życiu na obczyźnie.

Danuta Mostwin wniosła oryginalny sposób pisania o emigracji i emigrantach. Odeszła od sentymentalizmu, od łatwego wspominkarstwa, często właściwego innym autorom podejmującym podobną tematykę. Utrwaliła codzienne życie powojennego emigranta w Stanach Zjednoczonych. Inaczej spojrzała na emigracyjność, wydobyła psychologię wewnętrznych przemian emigranta. Dała realistyczny obraz emigracyjnej rzeczywistości. Mimo że wielu twórców literatur pisało o emigracji, to dzieło Danuty Mostwin okazuje się obrazem najpełniejszym. Autorka, sama należąc do emigracyjnej wspólnoty, dobrze ją rozumiejąc i z nią współczując, umiała przyjąć wobec niej odpowiedni dystans obserwatora dysponującego przy tym profesjonalną wiedzą psychologiczną i socjologiczną. To umożliwiło powstanie rozległej, bogatej, wielostronnej panoramy polskiego życia emigracyjnego w Stanach Zjednoczonych po drugiej wojnie światowej. Jest ona owocem szczęśliwej symbiozy sztuki i nauki, literatury i socjologii, psychologii i antropologii kulturalnej.

Pisarka nie dopuszcza, by problematyka jej twórczości była ograniczona przestrzenią geograficzną i duchową emigracyjnego getta. Do rangi uniwersalnego ludzkiego losu podniosła dzieje polskich emigrantów, nie gubiąc przy tym z pola uwagi szczególnych okoliczności określających ich biografie i sposób włączenia się w społeczność kraju osiedlenia. Przyczyniła się do samopoznania polskiej emigracji powojennej w Ameryce w takim stopniu, w jakim nikt tego przed nią nie uczynił. Do samopoznania, z którego pożytki płynąć mogą nie tylko dla polskich emigrantów, ale dla emigracji w ogóle.
Proza Danuty Mostwin odznacza się godnymi uwagi walorami poznawczymi. W czasie, gdy dzisiejsza, światowa literatura ma skłonność do odwracania się od realiów życia, ulegania modnemu postmodernizmowi, dekonstrukcjonizmowi, tradycje dobrej prozy realistycznej podjęte i rozwijane przez pisarkę nabierają blasku i świeżości podkreślając indywidualność pisarską.

Dzięki trafnemu widzeniu zjawisk społecznych i psychologicznych, umiejętności obserwacji, zdolności empatycznego rozumienia ludzi i wszystkich ich skomplikowanych problemów. Utwory Danuty Mostwin dostarczają nie tylko przeżyć estetycznych, lecz również są pomocne w poznawaniu środowisk emigracyjnych  zjawiska tak charakterystycznego i ważnego w doświadczeniu historycznym XX wieku. Jej proza przywraca zaufanie do poznawczych możliwości literatury.

Jednym z głównych motywów twórczości Danuty Mostwin jest przeciwstawienie się człowieka wyobcowaniu ze środowiska, w którym się znalazł, stawianie czoła kolejnym wyzwaniom, w tym także obrona przed wynarodowieniem i odchodzeniem od macierzystej kultury, co jest dużym dramatem w życiu emigranta. Autorka nie tylko dostrzega i opisuje ten dramat, ale również ukazuje wyjście z niego, drogę do osiągnięcia wewnętrznego ładu, zgody z sobą i harmonijnego rozwoju przez roztoczenie przed emigrantem wizji "trzeciej wartości".

W polskiej i światowej tradycji literackiej narrator sagi rodzinnej przyjmuje męski punkt widzenia, skupia się na męskich postaciach i na ich przede wszystkim aktywności. Dzieje się tak nawet, gdy sagę pisze kobieta, jak na przykład Eliza Orzeszkowa czy Maria Dąbrowska.

Inaczej jest u Danuty Mostwin. Jej kobiety lepiej niż mężczyźni pokonują trudności życia, odznaczają się niezwykłą dzielnością, skuteczniej i konsekwentniej zdobywają realną Amerykę, gdy już otrząsną się z pierwszego szoku. Stworzona przez autorkę postać babki Pauliny z powieści Cień księdza Piotra jest niezwykłą kreacją literacką na tle nie tylko polskiej tradycji literackiej.

We wszystkie dzieła literackie Danuty Mostwin wpisany jest zespół wartości, które leżą u ich genezy i decydują o charakterze zawartego w nich przesłania. Wywodzą się one z tradycji polskiej rodziny przekazywanej z pokolenia na pokolenie, z szacunku dla niej, z przywiązania do niej. Z kultywowanych przez tę tradycję zasad uniwersalnej etyki chrześcijańskiej. Z przywiązania do obrzędów obyczajowych i religijnych i tolerancji dla innych. Z patriotycznego i obywatelskiego wychowania realizowanego skutecznie przez polską szkołę w niepodległym państwie polskim lat międzywojennych; z ukształtowanego przez tę szkołę kultu bohaterów narodowych, mitów historycznych, prawości i honoru.

Właściwością i siłą artyzmu literackiego Danuty Mostwin jest "trzymanie się ziemi", czerpanie z realnej rzeczywistości, ze zdarzeń i sytuacji doświadczonych osobiście lub przez osoby z jej otoczenia. Oparcie się o tworzywo prawdziwe, doświadczone, przeżyte i wzbogacone przez wiedzę psychologiczną i socjologiczną stanowi o nieprzeciętności tego pisarstwa, które należy do najwybitniejszych osiągnięć współczesnej prozy polskiej i światowej.
W 2005 roku ukazała się w Stanach Zjednoczonych najnowsza książka Danuty Mostwin w języku angielskim Testaments. Two Novellas of Emigration and Exile. Wkrótce po tym autorka została uznana za twórczynię nowego nurtu w literaturze amerykańskiej.