"Trzymaj rękę na pulsie"

Jego najwybitniejsze dzieło to dzieło o sztuce badania i interpretowania tętna, które na ówczesne czasy było dziełem oryginalnym i nowoczesnym.

Jako pierwszy przedstawił w nim próbę graficznego zapisu tętna. Do nauki o tętnie – sfigmologii – wprowadził pojęcie ilościowe oraz graficzne przedstawienie tętna – sfigmografy. Stwierdził wpływ temperatury ciała i stanu nerwowego na tętno.

Dla Egipcjan z epoki faraonów serce było siedliskiem myśli i rozumu, żyło własnym życiem, przemawiało za pomocą naczyń krwionośnych. A jego językiem miało być tętno.

Dla tradycyjnej medycyny chińskiej cały czas ogromne znaczenie w diagnozowaniu chorób ma badanie tętna.

Ajuwerda (najstarsza naturalna medycyna) opiera się między innymi na rozpoznaniu choroby na podstawie liczenia tętna.

Tętno lub puls powstaje na skutek rozciągania ścian naczyń krwionośnych na skutek zmian ciśnienia krwi podczas pracy serca.

Rosnące tętno jest wynikiem rosnącego zapotrzebowania pracujących mięśni na tlen. Im więcej tlenu mięśnie potrzebują, tym szybciej bije serce. Jeśli intesywność pracy naszych mięśni rośnie, rośnie także pochłanianie tlenu, rośnie więc tętno.

ROZRÓŻNIAMY DWA RODZAJE TĘTNA:

• Tętno tętnicze, które spowodowane jest falą ciśnienia powstającego w wyniku wyrzutu krwi z komór serca do aorty i tętnicy płucnej, która następnie przesuwa się w kierunku drobniejszych tętniczek. Ciekawostką może być fakt, że prędkość przepływu krwi wynosi między 18 km a 28.8 km/ h.

• Tętno żylne – jest to rytmiczne rozszerzanie się żył dużych. Uzależnione jest od cofania się pewnej objętności krwi (podczas skurczu prawego przedsionka serca). Ten rodzaj tętna możemy zaobserwować jedynie w żyłach szyjnych.

Tętno (puls) najczęściej badamy na tętnicy promieniowej, czyli w okolicy nadgarstka. Wykonanie tego badania jest również możliwe także w innych miejscach, takich jak okolice tętnic: szyjnej zewnętrznej, ramiennej, udowej, podkolanowej, grzbietowej stopy.

Technika badania tętna sprowadza się do uciśnięcia tętnicy w miejscu, w którym leży bezpośrednio pod skórą. Do badania tętna nie stosuje się kciuka, ponieważ w ten sposób można pomylić tętno badanego z własnym.

W czasie mierzenia tętna (pulsu) zwraca się uwagę na cechy tętna, którymi są:

• CZĘSTOTLIWOŚĆ TĘTNA (ilość wyczuwanych uderzeń w ciągu minuty), której wartości prawidłowe zależą głównie od wieku. W czasie badania na uwadze należy mieć, aby badanie nie było wykonywane po wysiłku fizycznym lub w stanie przeżyć emocjonalych.

• TĘTNO może być CZĘSTE lub RZADKIE:

• U płodu 110-150/min

• U niemowląt 130/min

• U dzieci 100/min

• U młodzieży 85/min

• U dorosłych 70/min

• U ludzi starszych 60/min.

• MIAROWOŚĆ TĘTNA, czyli po prostu stopień równomierności rytmu. Wyróżniamy tętno: miarowe i niemiarowe. Jeżeli od czasu do czasu "wypada" jedno uderzenie, wówczas nazywane jest tętnem przepuszczającym, a jeśli chwilami zanika – nazywamy je przerywanym.

• NAPIĘCIE TĘTNA twarde (występuje przy nadciśnieniu tętniczym, zwłaszcza pochodzenia nerkowego) oraz miękkie (jako wyraz obniżonego ciśnienia krwi). Odmianą tętna miękkiego jest tak zwane tętno dwubitne, kiedy na każdy skurcz serca przypadają dwie fale tętna o rozmaitej wysokości. Ten rodzaj tętna występuje w trakcie przechodzenia ostrych chorób zakaźnych, jak również jest charakterystyczny przy durze brzusznym.

• CHYBKOŚĆ zależy od szybkości wypełniania i zapadania się tętnicy w okresie jednego cyklu serca. Zależy od prędkości przepływu krwi i podatności ściany tętnic. Tętno może być chybkie (pulsus celer) lub leniwe (pulsus tardus).

PATOLOGIA – szczególne rodzaje tętna.

• Tętno twarde, małe i leniwe (występuje w zwężeniu zastawki aortalnej).

• Tętno dwubitne.

• Tętno dykrotyczne, występuje przy ciężkiej niewydolności serca.

• Tętno nitkowate (szybkie, małe, miękkie). Występuje we wstrząsie, czasem w gorączce.

• Tętno dziwaczne, polegające na nadmiernym obniżeniu skurczowego ciśnienia tętniczego podczas wdechu. Występuje przy zatorowości płucnej, wstrząsie, astmie, zaciskającym zapaleniu osierdzia.

• Tętno naprzemienne, występuje w niewydolności lewokomorowej.

• Tętno bliźniacze, występuje w niektórych zaburzeniach rytmu.

• Deficyt tętna występuje w szybkim migotaniu przedsionków.

Czego dowiadujemy się mierząc tętno?

Badanie tętna wymaga doświadczenia, aby móc prawidłowo rozróżniać jego odmiany.

Tętno jest jednym z parametrów, które należy sprawdzić udzielając pierwszej pomocy. Razem z kontrolą oddechu daje nam informacje o funkcjach życiowych poszkodowanego i decyduje, czy należy przeprowadzić masaż serca i sztuczne oddychanie. W takich sytuacjach tętno bada się na tętnicy szyjnej, a do badania używa się palca wskazującego. Pomiar tętna przydaje się nie tylko na miejscu wypadku. W gabinecie lekarskim, mierząc ilość uderzeń serca w czasie jednej minuty, lekarz dowiaduje się wiele o pracy serca, jego wydolności, jak i o ścianach naczyń. Badanie tętna jest bardzo użyteczne przy ocenie sprawności naczyniowej kończyn, pracy zastawek serca i zaburzeń rytmu serca.

Badanie tętna przydaje się nie tylko kardiologom. Konieczne jest w monitorowaniu postępu powikłań cukrzycy, czy przy tak zwanej stopie cukrzycowej (zatykanie tętnic odżywiających stopy), badanie tętna płodu już od 10. tygodnia ułatwia wykrycie ciąży mnogiej. Badanie tętna pozwala wykryć niemiarowości pracy serca i pozwala na łatwe monitorowanie skuteczności leczenia zaburzeń rytmu. Ważne jest w badaniu wydolności tętnic kończyn górnych i dolnych. Kontrola tętna może się także przydać w odchudzaniu zwłaszcza, gdy jest ono związane z stosowaniem środków farmaceutycznych.

Rozwój diagnostyki medycznej przy użyciu nowoczesnego sprzęu diagnostycznego spowodował coraz mniejszą zależność lekarzy od konieczności rozpoznawania chorób na podstawie szczegółowego badania pacjenta. Chyba jest niewielu lekarzy, którzy potrafią rozróżnić rodzaje tętna (za wyjątkiem niemiarowości) lub postawić na jego podstawie diagnozę. Podejrzenie chorób serca i diagnozowanie odbywa się współcześnie przy użyciu elektrokardiogramu, 24 godzinnego monitorowania serca, testów wysiłkowych oraz innych testów diagnostycznych. Łatwy dostęp do badań krwi, zdjęć rentgenowskich, tomogramów komputerowych, szybkie testy na stężenie tlenu we krwi, spirometria, ultrasonografia narządów wewnętrznych, serca, naczyń żylnych i tętniczych, monitorowanie ciśnienia tętniczego oraz niezliczona ilość nowoczesnych badań powoduje, iż coraz mniejszą uwagę przykłada się do umiejętności, które posiadali kiedyś lekarze.

***

Mówiący po polsku lekarz Aleksy Dobradin, MD z wieloletnią praktyką w Polsce i Ameryce. Były ordynator Oddziału Medycyny Ogólnej szpitala St. Mary of Nazareth w Chicago. Praktykujący pod adresem: 6422 W. Belmont Ave. Chicago, Illinois 60634, tel. (773) 481-2504.