Syberia to kraina geograficzna w północnej Azji, wchodząca w skład Rosji, położona pomiędzy Uralem na zachodzie, Oceanem Arktycznym na północy, Oceanem Spokojnym na wschodzie i stepami Kazachstanu i Mongolii na południu. Ta nieludzka ziemia, ziemia łez, cierpienia, katorgi dobrze znana jest Polakom od dziesiątek lat.
Już konfederaci barscy spotykali tam swoich poprzedników z wojen polsko-rosyjskich. Powstańców kościuszkowskich witali barszczanie. Zesłańcy z czasów nocy listopadowej widywali starych już mocno żołnierzy naczelnika Kościuszki i napoleońskich wiarusów. Liczna fala zesłańców z okresu powstania styczniowego widziała na Syberii Polaków, którzy w różnych okresach zostali zesłani tam na katorgi, na osiedlenie i służbę w fortecznych batalionach. W latach późniejszych było podobnie.
10 lutego 1940 roku to druga data po sowieckiej agresji 17 września 1939 roku, która głęboko zapadła w pamięci mieszkańców Kresów Wschodnich. Tego dnia o świcie rozpoczęła się pierwsza masowa wywózka Polaków do syberyjskich łagrów, oficjalnie nazwana ,,przesiedleniem”. Bardzo szczegółowo przygotowana, dużo wcześniej miała na celu wyniszczenie Polaków. Rada Komisarzy Ludowych ZSRS podjęła już 5 grudnia 1939 roku odpowiednią uchwałę i za dwa miesiące wcieliła ją w życie. Decyzja zapadła na najwyższym szczeblu sowieckiego państwa i nie było żadnego przypadku dokąd Polacy zostaną wywiezieni.
Objęła ponad 220 tysięcy ludzi – urzędników państwowych: sędziów, prokuratorów, policjantów, działaczy samorządowych, leśników, właścicieli ziemskich i osadników wojskowych. W terenie ruszyła tzw. rejestracja polskich rodzin. Nie chodziło o żaden spis ludności, ale o uzyskanie niezbędnych danych do wywózki i przejęcie pozostawionego majątku. Wywózka była pełnym zaskoczeniem. Nikt nie wiedział, dlaczego i gdzie jest wywożony. Na spakowanie się i przygotowanie do wyjazdu pozostawiano niewiele czasu. Dla jednych oznaczało to szybką śmierć w bydlęcym wagonie i pozostawienie po prostu na najbliższym postoju, dla innych wieloletnie, często dożywotnie pozostanie na nieludzkiej ziemi.
Na wywiezionych do północnych regionów ZSRS czekała ciężka praca przy wyrębie lasu, często po pas w śniegu, w zatęchłych szybach kopalnianych, w potwornych warunkach sanitarnych, higienicznych i klimatycznych, spławianie drewna, głodowe racje żywnościowe lub zupełny ich brak, szczególnie dla tych, którzy niezdolni byli do pracy. Umierali albo tracili zdrowie z wycieńczenia, zimna i głodu.Tysiące osieroconych polskich dzieci trafiało do sowieckich domów dziecka, gdzie nierzadko skutecznie je wynarodawiano.
Ocenia się, że podczas czterech wielkich deportacji: pierwsza wywózka 10 lutego, druga 13 kwietnia i trzecia 29 czerwca 1940 roku i ostatnia w nocy z 20 na 21 maja 1941 roku, na nieludzką ziemię Sowieci zesłali łącznie od 1,5 do 2 milionów Polaków. ,,Sowieckie deportacjie, były jedną z najcięższych zbrodni dokonanych na Narodzie Polskim w latach 1939 – 1945” – mówi prof. Leon Kieres, były prezes Instytutu Pamięci Narodowej. W przeciwieństwie do zbrodni nazistów, niestety, niewiele mówi się o zbrodniach Sowietów popełnionych na Polakach.
W tę straszną historię wpisane są dzieje Ziemi Augustowskiej. Właśnie w rocznicę pierwszej wywózki, dnia 10 lutego 1994 roku w Netcie, koło Augustowa, odbyła się szczególna uroczystość. Tamtejsza szkoła podstawowa jako pierwsza w Polsce przyjęła imię Sybiraków. Wcześniej odbywały się spotkania dzieci z nauczycielami, na których dyskutowano, jakie imię wybrać dla ich szkoły. Imię, które stało się obligacją do współpracy ze środowiskiem Sybiraków i zobowiązaniem pielęgnowania umiłowania Ojczyzny i wolności. Kierownictwo tej szkoły i kadra nauczycielska stara się przekazywać młodym pokoleniom historyczną wiedzę o niewoli i tragicznych czasach zsyłek Polaków na Syberię. W szkolnej bibliotece utrządzono stałą, ciągle wzbogacaną przez nauczycieli i uczniów ekspozycję poświęconą Sybirakom. W zbiorach znajdują się wszystkie numery ,,Sybiraka”, książki o prześladowaniach Polaków na wschodzie, spisane wspomnienia zesłańców, kasety magnetofonowe z nagraniami wspomnień o przeżyciach na zsyłkach, przekazane przez zesłańców lub ich rodziny, zaświadczenia, świadectwa szkolne, świadectwa zgonu, monety, listy, zdjęcia, jak i prace uczniów na temat wywózek.
Ekspozycja ta służy tak wychowawcom jak i uczniom do poszerzenia historycznej wiedzy o tragicznych losach narodu. Dzięki poszukiwaniom i dociekliwości uczniów i nauczycieli ustalono kompletną, liczącą 203 osoby listę zesłańców z miejscowości Netta Folwark, z Netty I – 61 i z Netty II – 26. W szkole organizowane są też spotkania z uczestnikami wywózek. Częstym gościem jest Irena Głowacka, założycielka Związku Sybiraków, który wspiera szkołę, zaprasza na lokalne i ogólnopolskie uroczystości, jak i Eugeniusz Simson, prezes Koła ZS w Augustowie.
W okresie 14 lat od chwili otrzymania imienia Sybiraków delegacje szkoły brały udział w koronacji obrazu Matki Bożej Sybiraków w Grodźcu koło Opola, pielgrzymce Sybiraków do Częstochowy, spotkaniu kombatantów z Ojcem Świętym Janem Pawłem II w Gorzowie Wielkopolskim w 1997 roku, poświęceniu pomnika Sybiraków w Białymstoku, I Marszu Żywej Pamięci. Szkoła uczestniczy w odpustach Sybiraków w kościele św. Jana Chrzciciela w Augustowie, odwiedza Zarząd Główny Związku Sybiraków w Warszawie. W dziesiątą rocznicę nadania szkole imienia Sybiraków w roku 2004 został odsłonięty pomnik mieszkańców Netty zesłanych na Sybir. Pomnik znajduje się w Netcie Folwarku, w miejscu, gdzie 10 lutego 1940 roku formowano kolumnę zesłańców przed wyruszeniem na stację kolejową w Augustowie.
Z inicjatywy Eugeniusza Simsona, prezesa Oddziału Związku Sybiraków w Augustowie, powstał Komitet Budowy Izby Pamięci, w skład którego wchodzą: mgr Grażyna Siłkowska, nauczycielka i opiekunka Izby Pamięci, mgr Małgorzata Barbara Kuczyńska, nauczycielka i opiekunka Koła Wnuków Sybiraka, mgr Henryka Mołodziejko, dyrektor szkoły, i Elżbieta Rzepnicka, skarbnik Rady Rodziców.
W najbliższych planach Szkoły im. Sybiraków jest powiększenie istniejącej już Izby Pamięci. W związku z tym uczniowie i kadra nauczycielska ze szkoły w Netcie zwraca się z gorącym apelem do zamieszkałych w Ameryce Sybiraków lub ich rodzin. Może chcieliby oni przekazać szkole ich imienia swoje cenne pamiątki, zdjęcia czy własne wspomnienia z czasów pobytu na nieludzkiej ziemi. Kontaktować można się z dyrektorką szkoły, panią Henryką Mołodziejko, pod adresem: Szkoła Podstawowa im. Sybiraków, Netta I 14, 16 – 320 pocz. Bargłów, adres e-mailowy: szkolanetta@box43.pl
Jest również strona internetowa: www. republika.pl/szkolanetta, gdzie dużo można dowiedzieć się o szkole i jej historii, uczniach i kadrze pedagogicznej. Młodzież jak i opiekunowie będą wdzięczni za jakiekolwiek dokumenty, które powiększą zbiory szkolnej Izby Pamięci i przechowywane z należytym szacunkiem posłużą następnym pokoleniom. Krystyna Białasiewicz Foto: Archiwum
Redakcja
