Wspólne korzenie cywilizacyjne Polski i Ukrainy

– Zasiedlenie terenów Polski i Ukrainy jest ściśle związane z powstaniem człowieka…
Według danych archeologicznych pojawienie się pierwszych ludzi na terenie Europy miało miejsce około 2 mln lat temu. Zagadnienie dotyczące zaś czasu i miejsca wyłonienia się językowo-kulturowej wspólnoty słowiańskiej badane są od lat przez naukowców i Polski i Ukrainy.
Zdaniem Nestora Latopisarza – mnicha Ławry Kijowsko-Pieczerskiej, żyjącego w XII wieku, Słowianie osiedli się najpierw nad Dunajem, a potem rozeszli się po Europie. Pogląd ten podtrzymał następnie czeski uczony Paweł Szafarzyk – autor karpacko-dunajskiej teorii pochodzenia Słowian.
Zgodnie zaś z koncepcją wisło-odrzańską, udowodnioną przez polskich naukowców: archeologa Józefa Kostrzewskiego i lingwistów Tadeusza Lehr-Spławińskiego i Stanisława Rospanda, wspólnota prasłowiańska utożsamiała się z przedstawicielami kultury łużyckiej. Jej obszar zajmował wówczas, w końcu epoki brązu, większą część Polski współczesnej, częściowo szerząc się również na tereny sąsiednie: wschodnie Niemcy, Czechy, Słowację i zachodnią Ukrainę. Zbliżone wreszcie poglądy głosili również archeolodzy rosyjscy: I. Rusinowa i W. Siedow, którzy powiązali źródła wczesnosłowiańskich zabytków z pamiątkami poprzednich epok historycznych, znalezionymi pomiędzy Wisłą i Odrą.
– Pierwsze pisane relacje o Słowianach pochodzą z I i II wieku naszej ery…
Są to raczej skąpe wzmianki o Słowianach, nazywanych przez autorów starożytnych Wenedami lub Wenetami. Pierwszy raz nazwa ta występuje w pracy encyklopedycznej „Historia naturalia”, napisanej przez rzymskiego uczonego Pliniusza Starszego w I wieku po Chrystusie. W jednym z jej rozdziałów umieszcza on ich nieopodal Wisuły, czyli Wisły, pomiędzy Sarmatami a Mirrami.
Ostatni etap etnogenezy słowiańskiej rozpoczął się w połowie pierwszego tysiąclecia. Właśnie wtedy zaczęły się tworzyć duże związki plemion i bardziej stabilne formacje polityczne oraz rozpoczął się proces kształtowania się wczesnych narodowości słowiańskich.
– Geograf Bawarski, już w IX wieku, wspomina istnienie plemion słowiańskich na terenach dzisiejszej Polski…
Nazwy wspólnot słowiańskich, poprzedzających powstanie państwa polskiego, sporządzone przez nieznanego autora w Bawarii, około 843 roku, to: Wieluczanie – zamieszkujących tereny ujścia Odry, Pyrzyczanie – dolny bieg Odry, Goplanie – nad jeziorem Gopło na Kujawach, Ślężanie – Dolny Śląsk, Dziadoszanie – północno-zachodni Śląsk, Opolanie – środkowy Śląsk, Golęszyczanie – górny Śląsk, Wiślanie – dorzecze górnej Wisły i Lędzianie – ziemię sandomiersko-lubelską.
Pierwsza wzmianka o państwie polskim, która jest datowana na rok 960, należy do kronikarza niemieckiego Widukinda z Korbei. Pisze on o spotkaniu Mieszka I (ok. 960-992) władającego Wielkopolską, Mazowszem, Kujawami i Ziemią Lubuską z Wiletami na Pomorzu Zachodnim.
W roku 966 Mieszka I ożenił się z córką księcia czeskiego Bolesława I Dobrawą i zgodnie z umową ślubną wraz ze swoim otoczeniem przyjął chrześcijaństwo według obrządku łacińskiego.
– A jak wyglądało to po stronie ukraińskiej?
Wschodnimi sąsiadami Lędzian byli Dulebowie – zamieszkujący tereny dorzecza Bugu i Sanu na zachodzie oraz Dniepru na wschodzie. Ich zaś potomkami byli Wołynianie. Południowy zachód wschodniosłowiańskich plemion zajmowali Tywercy – dolne Naddnieprze i lewobrzeżne dolnego Dunaju – oraz Ulicze – nad rzeką Tiasmyn, w środkowym biegu południowego Bugu i dolnego Naddnieprza.
Wielu historyków uważa, że pierwsze państwo proukraińskie na brzegach Dniepru istniało na długo przed tym, jak w roku 882 książę barbarzyński Oleg z rodu Rurykowiczów podstępem zawładnął Kijowem, zabijający przy tym Askolda i Dira – ostatnich przedstawicieli dynastii książęcej polańskiej wspólnoty plemiennej – Kijowiczów, pochodzących od legendarnego budowniczego Kijowa księcia Kija.
Proces powstawania Rusi Kijowskiej rozpoczął się jednak dopiero pod koniec IX wieku i trwał do początku X wieku, kiedy kniaź Oleg (882-912) zjednoczył dookoła Kijowa wspólnoty plemienne Polan, Drewlan, Siewierzan, Radymiczów i zorganizował wyprawę na Bizancjum. Następca Olega – kniaź Igor kontynuował politykę swojego poprzednika i zorganizował kolejne dwie wyprawy na Bizancjum.
Proces wprowadzenia chrześcijaństwa na Rusi był bardziej złożony i długotrwały. Włodzimierz wybierając religię monoteistyczną przyjął chrześcijaństwo w obrządku wschodnim w roku 988.
– A jak wyglądały pierwsze kontakty pomiędzy obu naszymi krajami?
Obustronne kontakty nawiązane zostały już w pierwszych dziesięcioleciach istnienia Rusi Kijowskiej i państwa polskiego. Kontakty te były następnie umacniane ślubami pomiędzy panującymi dynastiami. Od czasu też, do czasu, panujący władcy wtrącali się w wewnętrzne sprawy swoich sąsiadów. Nie powstrzymywali się też przed organizacją ataków wojskowych – najbardziej czynnym argumentem „dyplomacji” średniowiecznej. Bolesław Chrobry dwa razy nachodził Ruś, by bronić interesów swojego zięcia Świętopełka.
Bywało też odwrotnie. Kiedy po śmierci Bolesława między jego synami rozgorzała zacięta walka o władzę książę kijowski Jarosław Mądry razem ze swoim bratem Mścisławem pomógł objąć tron gnieźnieński jednemu z pretendentów – Bezrymowi.
– Dziś współpraca pomiędzy obu naszymi krajami układa się coraz lepiej…
W przeszłości bywało różnie, jak to pomiędzy sąsiadami. Dziś jesteśmy partnerami strategicznymi. Jesteśmy sobie nawzajem bardzo potrzebni. Poznawajmy się więc coraz bliżej, szanujmy i pomagajmy sobie. Sąsiedzi powinni żyć ze sobą zawsze w zgodzie.
Tekst i zdjęcia:
Leszek Wątróbski