Reklama

Kiedy bunt dziecka staje się poważnym wyzwaniem

Wielu rodziców i nauczycieli zna dzieci, które wykazują silny sprzeciw wobec reguł i poleceń. U niektórych bunt przybiera na sile i trwa długo, wpływając na funkcjonowanie dziecka i całe jego otoczenie. Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (ODD) jest jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń zachowania u dzieci i młodzieży, a jednak wciąż bywa niedostatecznie rozumiane.

Katarzyna Pilewicz
08/14/2025 04:39 PM

Kiedy bunt dziecka staje się poważnym wyzwaniem

Autor: Adobe Stock

Czym jest ODD?

Zaburzenie opozycyjno-buntownicze (Oppositional Defiant Disorder, ODD) to diagnoza psychiatryczna, opisująca wzorzec trwałego i uporczywego negatywnego, buntowniczego, nieposłusznego i wrogiego zachowania wobec autorytetów — rodziców, nauczycieli, opiekunów. Typowe objawy obejmują częste kłótnie, celowe irytowanie innych, nieprzestrzeganie zasad, agresywne reakcje oraz brak chęci do współpracy. W klasyfikacji DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, V edycja) kryteria diagnostyczne wymagają, aby objawy utrzymywały się co najmniej przez sześć miesięcy i miały negatywny wpływ na funkcjonowanie dziecka w różnych środowiskach.

Michał i jego wyzwania

9-letni Michał od kilku lat zmaga się z codziennymi konfliktami. Jego mama, pani Anna, opisuje, że syn odmawia wykonywania poleceń, często wybucha gniewem, a w szkole ma trudności z nauczycielami i rówieśnikami. Mimo wielu prób wprowadzenia systemu nagród i kar, zachowanie Michała nie uległo poprawie.

Po konsultacji ze specjalistą okazało się, że Michał spełnia kryteria zaburzenia opozycyjno-buntowniczego. Psycholog wyjaśnił rodzinie, że za tym wzorcem zachowania kryje się nie tylko bunt, ale często także problemy z regulacją emocji, słabe zdolności radzenia sobie ze stresem, a czasem współwystępujące zaburzenia uwagi i nadpobudliwość, takie jak ADHD (Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder) czy zaburzenia lękowe.

Co mówią badania?

Badania epidemiologiczne wskazują, że ODD dotyka około 3-16% dzieci i młodzieży, przy czym częściej diagnozowane jest u chłopców niż u dziewczynek. Zaburzenie to często współwystępuje z innymi problemami psychicznymi, takimi jak ADHD, zaburzenia nastroju czy zaburzenia lękowe. Naukowcy zwracają uwagę, że ryzyko rozwoju ODD zależy od wielu czynników. Zachowania buntownicze dziecka mogą być wynikiem braku spójnych zasad wychowawczych, zaniedbania, przemocy domowej, a także konfliktów między rodzicami. Środowisko rodzinne jest najważniejsze dla dziecka — nadmierna surowość, brak konsekwencji w wychowaniu lub zbyt pobłażliwa postawa mogą przyczyniać się do utrwalania negatywnych zachowań. Ważne są również czynniki genetyczne — badania bliźniąt sugerują, że skłonność do impulsywności i agresji może mieć podłoże dziedziczne.

Jak pomagać dzieciom z ODD?

Adlerianowskie podejście do leczenia zaburzenia opozycyjno-buntowniczego (ODD) opiera się na założeniu, że każde zachowanie dziecka ma cel i jest próbą zaspokojenia ważnych potrzeb psychologicznych, takich jak poczucie przynależności i znaczenia w grupie. W duchu psychologii indywidualnej Adlera, trudne zachowania są interpretowane nie jako „zła wola”, lecz jako wynik błędnych przekonań wewnętrznych i dążenia do zwrócenia na siebie uwagi, uzyskania władzy, osiągnięcia zemsty lub uniknięcia porażki. Terapia koncentruje się na zmianie tych celów na konstruktywne, rozwijaniu umiejętności społecznych oraz budowaniu poczucia wspólnoty w rodzinie i otoczeniu dziecka. W pracy z rodziną stosuje się m.in. edukację rodziców w zakresie stosowania naturalnych i logicznych konsekwencji zamiast kar, unikania walki o władzę, zachęcania zamiast pochwał oraz włączania dziecka w działania, w których może realnie coś wnieść i poczuć się potrzebne. Dzięki temu zmniejsza się napięcie w relacjach, rośnie motywacja wewnętrzna dziecka, a zmiana zachowania ma charakter trwały, bo opiera się na wewnętrznej potrzebie więzi, a nie na zewnętrznym przymusie.

Dlaczego warto zwracać uwagę na ODD?

Wczesne rozpoznanie i interwencja mogą zapobiec dalszemu pogłębianiu się problemów. Dzieci z nieleczonym ODD są bardziej narażone na rozwój zaburzeń zachowania, problemów w szkole, trudności w relacjach z równieśnikami a w dorosłości – na konflikty z prawem czy uzależnienia. Podnoszenie świadomości na temat zaburzeń zachowania u dzieci jest więc niezbędne, aby zapewnić im odpowiednie wsparcie i zrozumienie, a także dać rodzicom narzędzia do radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami.

Dr Katarzyna Pilewicz, LCPC, CADC

doktor psychologii i specjalista od uzależnień. Ukończyła Adler University w Chicago w dziedzinie psychologii klinicznej. Doktorat obroniła w Walden University zajmując się wpływem psychologii pozytywnej na poprawę stanu psychiki człowieka. Autorka licznych publikacji popularnonaukowych w dziedzinie psychologii i higieny psychicznej w amerykańskim wydaniu Magazynu „Polonia” i w “Dzienniku Związkowym” w Chicago. Prowadzi swoją klinikę w trzech lokalizacjach na przedmieściach Chicago, gdzie prowadzi psychoterapię dla młodzieży oraz dorosłych z problemami natury psychologicznej, pomagając w powrocie do wyższej jakości życia.