Reklama

Lęk egzystencjalny – jak sobie z nim radzić

„Choć śmierć nas przeraża, to przecież to właśnie świadomość śmierci budzi nas do życia.” Irvin D. Yalom

Katarzyna Pilewicz
10/09/2025 04:18 PM

Lęk egzystencjalny – jak sobie z nim radzić

Autor: Adobe Stock/AI

Śmierć – temat, o którym nikt nie chce rozmawiać. Śmierć to jedyna pewność naszego życia — a zarazem jego największe tabu. Współczesny człowiek, zajęty pracą, technologią i codziennym pośpiechem, najczęściej wypiera myśl o własnej śmiertelności.

Jednak, jak zauważa Irvin D. Yalom, amerykański psychiatra i twórca terapii egzystencjalnej, właśnie świadomość końca może stać się kluczem do bardziej autentycznego życia. W swojej książce „Patrząc w słońce. Jak przezwyciężyć lęk przed śmiercią” Yalom pisze, że lęk przed śmiercią jest jak cień — towarzyszy nam od narodzin, czasem ukryty za codziennymi troskami, ambicjami czy sukcesami. Nie znika, lecz czeka, aż spojrzymy mu w oczy.

Lekarz, który bał się przestać żyć

Pan Andrzej, 65-letni emerytowany internista, przez czterdzieści lat leczył ludzi. Ratował życie, widział śmierć setki razy — zawsze z profesjonalnym dystansem. Po odejściu z pracy z dnia na dzień stracił tożsamość, która przez dekady go definiowała.

„Zawsze wiedziałem, kim jestem. Lekarzem. Kiedy to się skończyło, poczułem pustkę. Zacząłem myśleć, że moje życie traci sens. Bałem się… że już tylko czekam” — mówi Andrzej.

Bezsenność, natrętne myśli o starości, utracie sprawności fizycznej i końcu, unikanie rozmów o przyszłości — to objawy, z którymi zgłosił się na terapię. Paradoksalnie człowiek, który przez całe życie walczył o cudze istnienie, nie potrafił pogodzić się z własną śmiertelnością.

Podczas terapii egzystencjalnej, inspirowanej myślą Yaloma, okazało się, że jego lęk nie dotyczył samej śmierci, lecz utraty sensu i kontroli. To nie śmierć paraliżuje, pisał Yalom, lecz idea śmierci — świadomość, że nie mamy nad nią władzy.

Cztery lęki egzystencjalne według Yaloma

Yalom twierdzi, że każdy człowiek w swoim życiu mierzy się z czterema podstawowymi niepokojami egzystencji. Są nimi: (1) śmierć – czyli świadomość własnej skończoności, (2) wolność – czyli odpowiedzialność za własne wybory, (3) izolacja – czyli doświadczenie, że ostatecznie jesteśmy sami, (4) brak sensu – inspirowany pytaniem, po co właściwie żyjemy. Konfrontacja z nimi bywa bolesna, ale — jak podkreśla Yalom — to właśnie w niej tkwi możliwość prawdziwego rozwoju. „Kiedy odwracamy się od śmierci, żyjemy połowicznie” – pisał. „Dopiero spojrzenie w jej stronę pozwala zobaczyć pełnię życia”.

Z lęku do wdzięczności

Pan Andrzej, po kilku miesiącach terapii, nie pozbył się lęku — nauczył się jednak z nim żyć. Zaczął spędzać więcej czasu z żoną, zadzwonił do dawnych przyjaciół, z którymi wcześniej stracił kontakt, i wrócił do swojej pasji — fotografii. „Nie przestałem się bać śmierci. Ale przestałem pozwalać, by ten lęk odbierał mi życie” — powiedział podczas jednej z sesji. Yalom wskazuje, że połączenie naszego lęku przed śmiercią ze świadomym smakowaniem codzienności nie tylko przynosi ulgę i spokój, ale też pogłębia wdzięczność za drobne wydarzenia dnia, które wywołują uśmiech i dodają odrobinę pozytywnej energii. Kiedy zdajemy sobie sprawę, że każda chwila jest ograniczona, uczymy się ją doceniać — w zwykłych rozmowach, w słońcu poranka, w dotyku bliskiej osoby.

Śmierć jako nauczyciel życia

W kulturze, która gloryfikuje młodość i wydajność, rozmowa o śmierci może brzmieć jak prowokacja. Tymczasem — jak pisze Yalom — to właśnie świadomość końca może nas uchronić przed życiem w powierzchowności. Śmierć nie jest przeciwieństwem życia, lecz jego częścią. Nie musi odbierać nadziei — może ją pogłębiać. Każde „żegnaj” jest też przypomnieniem, jak ważne jest „dzień dobry”.

Nota o Irvinie Yalomie

Irvin D. Yalom (ur. 1931) – amerykański psychiatra, profesor Uniwersytetu Stanforda, autor przełomowych książek o terapii egzystencjalnej: „Patrząc w słońce”, „Egzystencjalna psychoterapia” i „Kiedy Nietzsche płakał”. Jego prace łączą filozofię, literaturę i psychologię, pokazując, że świadomość śmierci może stać się początkiem bardziej świadomego życia.

„Świadomość śmierci jest kluczem do życia. To ona pozwala nam docenić piękno chwili, wagę relacji, wartość miłości” — Irvin D. Yalom

Dr Katarzyna Pilewicz, LCPC, CADC

doktor psychologii i specjalista od uzależnień. Ukończyła Adler University w Chicago w dziedzinie psychologii klinicznej. Doktorat obroniła w Walden University zajmując się wpływem psychologii pozytywnej na poprawę stanu psychiki człowieka. Autorka licznych publikacji popularnonaukowych w dziedzinie psychologii i higieny psychicznej w amerykańskim wydaniu Magazynu „Polonia” i w “Dzienniku Związkowym” w Chicago. Prowadzi swoją klinikę w trzech lokalizacjach na przedmieściach Chicago, gdzie prowadzi psychoterapię dla młodzieży oraz dorosłych z problemami natury psychologicznej, pomagając w powrocie do wyższej jakości życia.