Reklama

„Tam, gdzie kończy się lęk, zaczyna się człowiek” — schizofrenia w świetle myśli Antoniego Kępińskiego

Schizofrenia od ponad wieku pozostaje jednym z największych wyzwań psychiatrii i psychologii klinicznej. Choć dotyka zaledwie około 1% populacji, jej wpływ na jednostkę, rodzinę i społeczeństwo jest ogromny. Profesor Antoni Kępiński – lekarz, psychiatra, humanista – opisywał schizofrenię nie tylko jako zaburzenie psychiczne, lecz także jako egzystencjalny dramat człowieka, który utracił kontakt z rzeczywistością i drugim człowiekiem, ale wciąż pragnie powrotu do obu. „Nie ma choroby bez człowieka. Choroba to sposób istnienia” – pisał Kępiński (Schizofrenia, 1972).

Katarzyna Pilewicz
10/23/2025 03:54 PM

„Tam, gdzie kończy się lęk, zaczyna się człowiek” — schizofrenia w świetle myśli Antoniego Kępińskiego

Autor: Adobe Stock/AI

Kim był Antoni Kępiński?

Profesor Antoni Kępiński był nie tylko wybitnym psychiatrą, ale i głęboko wrażliwym człowiekiem. Przeżył obóz koncentracyjny Mauthausen, a mimo doświadczenia cierpienia potrafił zachować niezwykłą wiarę w dobro i więź między ludźmi. Odmawiał dehumanizowania pacjentów – nawet w czasach, gdy dominowała biologia i autorytarny styl psychiatrii. Uważał, że leczenie zaczyna się od spotkania, a zdrowienie od nadziei. Mimo że zmarł rok przed moim narodzeniem, jego książki i przekaz były dla mnie nieustanną inspiracją na drodze zawodowej. Od zawsze fascynowało mnie, jak potrafił widzieć w chorym nie przypadek kliniczny, lecz człowieka, który szuka sensu w chaosie własnych przeżyć. Jego podejście – oparte na empatii, dialogu i humanizmie – wciąż pozostaje jednym z najpiękniejszych świadectw tego, że psychiatria może być nie tylko nauką, ale też sztuką rozumienia drugiego człowieka.

Współczesna psychiatria

Współczesna psychiatria wciąż jest nauką pozbawioną empatii – surowym systemem diagnoz, protokołów i recept. Zamiast rozumieć człowieka w jego bólu, lęku i historii, redukuje go do objawów i kategorii z podręcznika. Zamiast pytać „co się z Tobą stało?”, zadaje się pytanie „co Ci dolega?”.

Ta autorytarna forma psychiatrii przyjmuje postać władzy – białego fartucha, który wie lepiej, który decyduje, co jest „normalne”, a co jest „chorobą”. W imię nauki odbiera się pacjentowi głos, a jego cierpienie staje się przypadkiem klinicznym – czymś do opanowania przez farmakologię, a nie objawem, którego znaczenie trzeba zrozumieć.

Leki, które miały przynosić ulgę, często odcinają od emocji, tłumią spontaniczność i pogłębiają poczucie alienacji. Człowiek – istota poszukująca sensu i przynależności – zostaje zredukowany do biochemicznego układu, którego „równowagę” można przywrócić receptą. W ten sposób psychiatrię zaczyna przenikać duch dehumanizacji — duch zapomnienia o tym, że każdy pacjent jest przede wszystkim osobą, nie „zaburzeniem”.

Antoni Kępiński, już ponad pół wieku temu wiedział, że potrzebujemy psychiatrii nowej – psychiatrii dialogu, współczucia i pokory wobec tajemnicy ludzkiego umysłu. Chciał wykształcić specjalistów, którzy widzą w człowieku nie defekt, lecz historię, nie symptom, lecz wołanie o zrozumienie. Bo prawdziwe leczenie zaczyna się tam, gdzie kończy się władza, a zaczyna spotkanie.

Schizofrenia – pomiędzy biologią a doświadczeniem

Współczesna psychiatria widzi schizofrenię jako złożone zaburzenie o wieloczynnikowej etiologii. Badania neurobiologiczne wskazują na znaczenie genetycznych predyspozycji, zaburzeń neuroprzekaźników oraz wpływu stresu prenatalnego i środowiskowego. Jednak, jak podkreślał Kępiński, człowieka nie można zredukować do układu chemicznego.

W jego ujęciu choroba psychiczna jest próbą przystosowania się do świata, który przekracza możliwości emocjonalne jednostki. Schizofreniczne wycofanie nie jest ucieczką w nicość, lecz dramatycznym sposobem ocalenia własnej tożsamości. „Człowiek chory na schizofrenię wycofuje się do świata własnych symboli, gdy świat zewnętrzny staje się dla niego zbyt bolesny” – pisał w Poznaniu chorego człowieka.

W stronę zdrowienia

Obecne podejście do schizofrenii wciąż opiera się na modelu „leczenia objawów”. W duchu myśli Kępińskiego zdrowienie to nie tylko poprawa kliniczna, ale powrót do człowieczeństwa – do zdolności przeżywania uczuć, spotkania z drugim człowiekiem, doświadczania miłości i sensu. Schizofrenia, choć trudna, nie jest końcem drogi. Dla wielu osób może stać się początkiem nowego rozumienia siebie.

Dla lekarzy, psychiatrów, psychologów to ważne przypomnienie, że kluczem jest spotkanie z człowiekiem – nie z etykietą diagnozy.

Profesor Kępiński zostawił nam przesłanie, które nie traci aktualności: człowieczeństwo zaczyna się tam, gdzie kończy się lęk.

Dr Katarzyna Pilewicz, LCPC, CADC

doktor psychologii i specjalista od uzależnień. Ukończyła Adler University w Chicago w dziedzinie psychologii klinicznej. Doktorat obroniła w Walden University zajmując się wpływem psychologii pozytywnej na poprawę stanu psychiki człowieka. Autorka licznych publikacji popularnonaukowych w dziedzinie psychologii i higieny psychicznej w amerykańskim wydaniu Magazynu „Polonia” i w “Dzienniku Związkowym” w Chicago. Prowadzi swoją klinikę w trzech lokalizacjach na przedmieściach Chicago, gdzie prowadzi psychoterapię dla młodzieży oraz dorosłych z problemami natury psychologicznej, pomagając w powrocie do wyższej jakości życia.