Reklama

Noworoczna przestroga: dziecko po rozwodzie rodziców

Jakie są mechanizmy alienacji rodzicielskiej po rozwodzie i jak konflikt rodziców odbija się na dziecku

Katarzyna Pilewicz
Dzisiaj, 04:21 PM

Noworoczna przestroga: dziecko po rozwodzie rodziców

Autor: Adobe Stock

Rozwód to jedno z najtrudniejszych doświadczeń, jakie dotyka rodzinę. Dla dorosłych oznacza koniec związku i konieczność reorganizacji życia. Dla dzieci – cały świat, który dotąd znali – ulega rozpadowi. Dziecko musi odnaleźć się w nowej rzeczywistości i odnaleźć nową normalność, by zdrowo funkcjonować.

W nowej rzeczywistości są teraz dwa domy, dom mamy i dom taty, bo dzieci kochają oboje rodziców i pragną utrzymywać z nimi kontakt. Jednak w niektórych rodzinach konflikt po rozwodzie przybiera formę głębokiego podziału i prowadzi do alienacji rodzicielskiej – procesu, w którym dziecko zaczyna odrzucać relację z jednym z rodziców, często bez logicznego powodu.

Co to jest alienacja rodzicielska?

Alienacja rodzicielska to zjawisko, w którym jedno z rodziców, najczęściej ten, u którego dziecko mieszka na co dzień, stopniowo i systematycznie wpływa na postrzeganie drugiego rodzica przez dziecko. Działania te mają na celu osłabienie więzi emocjonalnej między dzieckiem a drugim rodzicem, aż do całkowitego odrzucenia go. Choć termin ten bywa kontrowersyjny w środowisku naukowym i prawniczym, to znaczna liczba badań i analiz wskazuje na poważne konsekwencje alienacji na zdrowie psychiczne dziecka.

Mechanizmy alienacji często zaczynają się subtelnie – od powtarzania negatywnych komentarzy o drugim rodzicu, insynuowania, że ten „nie chce cię widzieć, nie ma dla ciebie czasu”, po pełne manipulacji interpretacje sytuacji konfliktowych. W bardziej zaawansowanych przypadkach dziecko zaczyna żywić silne negatywne emocje, które nie wynikają z własnych doświadczeń, ale z wpływu rodzica alienującego.

Szkodliwe skutki alienacji

Efekty alienacji rodzicielskiej są głębokie i długotrwałe. Dzieci, które zostają wciągnięte w konflikt, często doświadczają obniżonego poczucia własnej wartości, lęku, trudności w nawiązywaniu relacji i problemów w relacjach miłosnych i rodzinnych w dorosłości. Mogą też odczuwać poczucie winy, izolacji i wewnętrzną sprzeczność między uczuciem do odrzuconego rodzica a lojalnością wobec rodzica preferowanego.

Badania wskazują, że obserwuje się takie tendencje u około 11–15% rodzin rozwiedzionych, choć skala może różnić się w zależności od metodologii badań i kryteriów diagnostycznych.

Przykład Adasia – jak działa alienacja

Wyobraźmy sobie 8-letniego Adasia. Po rozwodzie rodziców kontakt z ojcem odbywa się zgodnie z ustalonym planem – chłopiec ma spędzać z nim weekendy co drugi tydzień. Początkowo wszystko przebiegało dobrze. Adaś opowiadał o grach i wyprawach, które planuje z tatą i o wspólnych spacerach. Jednak wraz z pojawieniem się nowej partnerki ojca, sytuacja zaczyna się zmieniać.

Mama zaczyna sugerować, że „ta nowa kobieta nie lubi Adasia” lub że „tata i jego partnerka nie dbają o niego, bo są zajęci sobą”. Nawet mimo braku realnych przesłanek ku temu, Adaś zaczyna mówić, że nie chce już jeździć do ojca, bo „tata i jego partnerka się na mnie gniewają”, albo że „tata mnie nie kocha tak jak mama”. Słowa te nie mają potwierdzenia w faktach – ojciec nadal próbuje spędzać z synem czas, interesuje się jego szkolnymi sprawami i utrzymuje kontakt telefoniczny. Jednak negatywne komunikaty, jakie chłopiec zaczyna słyszeć i internalizować, wpływają na negatywne postrzeganie ojca.

Psycholodzy określiliby tę sytuację jako przykład procesu alienacji, w którym dziecko zaczyna utożsamiać się z jednym z rodziców kosztem relacji z drugim – nawet jeśli nie ma racjonalnego powodu, by odrzucać drugą relację.

Dlaczego tak się dzieje?

Alienacja nie jest zwykłym konfliktem rodzinnym. To emocjonalna manipulacja, która może mieć charakter świadomy lub nieświadomy. Rodzic alienujący – często nieświadomie – stawia dziecko w roli sojusznika w walce o kontrolę nad sytuacją, co może prowadzić do narastania napięcia i eskalacji konfliktu.

Badania wskazują, że najbardziej ryzykowne są sytuacje, w których dochodzi do intensywnego konfliktu między rodzicami a dziecko jest wykorzystywane do pośredniczenia w sporach oraz gdy jeden rodzic przedstawia drugiego w skrajnie negatywnym świetle.

Jak wspierać dziecko i relacje?

Specjaliści podkreślają, że najlepszym wsparciem dla dziecka w takiej sytuacji jest terapia rodzinna, która uwzględnia emocje wszystkich członków rodziny i stara się odbudować zdrowe relacje. Ważne jest, aby rodzice wykazywali gotowość do współpracy i okazywali dziecku, że oboje kochają je niezależnie od konfliktów między sobą.

Zrozumienie mechanizmów alienacji i ich konsekwencji to pierwszy krok do przerwania tego destrukcyjnego cyklu. Tylko w ten sposób można zadbać o dobro dziecka, które powinno być priorytetem i stać ponad sporem rozwodowym.

Jak chronić dziecko przed alienacją rodzicielską – praktyczne wskazówki dla rodziców

Rozstanie dorosłych nie musi oznaczać, że dziecko straci jedno z rodziców. Nawet w sytuacjach silnego konfliktu istnieją konkretne działania, które pomagają ochronić relację dziecka z obojgiem rodziców i zmniejszyć ryzyko alienacji.

Oddziel rolę partnera od roli rodzica

Były partner może przestać być dla nas ważny emocjonalnie, ale nadal pozostaje rodzicem dziecka. Krytykowanie go w obecności dziecka, podważanie jego kompetencji czy ironiczne komentarze uderzają nie w dorosłego, lecz w poczucie bezpieczeństwa dziecka. Zasada: dziecko ma prawo kochać oboje rodziców – bez poczucia winy.

Nie wciągaj dziecka w konflikt

Dziecko nie powinno być powiernikiem, mediatorem, informatorem lub sojusznikiem w sporze. Zdania typu: „Powiedz tacie, że znowu zawiódł” lub „Widzisz, jak on nas traktuje?” obciążają dziecko emocjonalnie i budują fałszywą lojalność.

Uznaj emocje dziecka – nawet jeśli są trudne

Jeśli dziecko mówi: „Nie chcę iść do taty”, warto zapytać: „Co dokładnie jest dla ciebie trudne?” lub „Czego się obawiasz?” Nie oznacza to automatycznej zgody na zerwanie kontaktu, lecz zrozumienie, skąd bierze się opór. Emocje dziecka są realne, nawet jeśli ich przyczyny bywają nieadekwatne.

Nowy partner to nie zagrożenie – jeśli dorośli tak go nie przedstawiają

Pojawienie się nowej partnerki lub partnera jednego z rodziców często uruchamia lęki o utratę miejsca, miłości czy lojalności. Dziecko obserwuje reakcje dorosłych. Jeśli słyszy, że „ktoś chce zająć twoje miejsce”, zaczyna odczuwać niepokój i wycofanie. W takich przypadkach pomocne są komunikaty: „Nikt cię nie zastępuje.”, „Masz tylko jedną mamę i jednego tatę – to się nie zmienia.”

Wspieraj kontakt, nawet gdy jest to trudne emocjonalnie

Badania jednoznacznie pokazują, że dzieci najlepiej rozwijają się, mając bezpieczny kontakt z obojgiem rodziców, o ile nie ma zagrożenia przemocą czy zaniedbaniem. Wspieranie kontaktu to między innymi pozytywne przygotowywanie dziecka do spotkań, unikanie napięcia przy przekazywaniu dziecka, zainteresowanie tym, co robiło u drugiego rodzica i nie nakładanie poczucia winy na dziecko, za to, że miało dobry czas.

Nie interpretuj zachowań dziecka jako „wyboru strony”

Dziecko, które krytykuje jednego z rodziców, często próbuje poradzić sobie z konfliktem lojalnościowym, a nie świadomie odrzucić rodzica. Wiek rozwojowy (szczególnie 6–10 lat) sprzyja myśleniu czarno-białemu i przejmowaniu narracji silniejszego emocjonalnie dorosłego.

Szukaj pomocy wcześniej, nie wtedy, gdy konflikt się utrwali

Im dłużej trwa proces alienacji, tym trudniej go odwrócić. Konsultacja psychologiczna, terapia rodzinna lub mediacja rodzicielska nie są oznaką porażki, lecz troski o dobro dziecka. Wczesna pomoc pozwala zrozumieć mechanizmy emocjonalne, odbudować komunikację, zapobiec długofalowym konsekwencjom psychicznym.

Pamiętaj – dziecko nie powinno płacić emocjonalnie za rozwód dorosłych

Najważniejszym pytaniem, jakie warto sobie regularnie zadawać, nie jest: „Kto ma rację?” lecz „Co w tej sytuacji najbardziej chroni moje dziecko?” Dziecko potrzebuje stabilności, przewidywalności i poczucia, że nie musi wybierać między rodzicami. To fundament jego zdrowia emocjonalnego – dziś i w dorosłym życiu.

Dr Katarzyna Pilewicz, LCPC, CADC

doktor psychologii i specjalista od uzależnień. Ukończyła Adler University w Chicago w dziedzinie psychologii klinicznej. Doktorat obroniła w Walden University zajmując się wpływem psychologii pozytywnej na poprawę stanu psychiki człowieka. Autorka licznych publikacji popularnonaukowych w dziedzinie psychologii i higieny psychicznej w amerykańskim wydaniu Magazynu „Polonia” i w “Dzienniku Związkowym” w Chicago. Prowadzi swoją klinikę w dwóch lokalizacjach na przedmieściach Chicago, gdzie prowadzi psychoterapię dla młodzieży oraz dorosłych z problemami natury psychologicznej, pomagając w powrocie do wyższej jakości życia.